Δευτέρα 10 Μαρτίου 2008

'Το Κάστρο στο Δάσος' του Norman Mailer (The Castle in the Forest)





Inter faeces et urinam nascimur”. Ίσως αυτή να είναι η φράση που περιέχει όλη την ουσία. Είναι εγχάρακτη σ’ όλο το μήκος της λογοτεχνικής διαδρομής που ακολουθεί ο αναγνώστης διαβάζοντας τούτο το βιβλίο. “Μεταξύ κοπράνων και ούρων γεννιόμαστε” του λένε όλα όσα διαδραματίζονται ενώπιόν του. Το ίδιο ψιθυρίζουν και όλοι οι μικροί και μεγάλοι ήρωες αυτής της δραματοποιημένης βιογραφίας των παιδικών χρόνων του Αδόλφου Χίτλερ. “Inter faeces et urinam nascimur” επιμένει και ο δαίμων που ξετυλίγει το κουβάρι της διήγησης, αποκαλύπτοντας στον αναγνώστη εξ’ αρχής και απροκάλυπτα την πλήρη του ταυτότητα.

Ο Norman Mailer αποφάσισε να μας εξιστορήσει τα παιδικά χρόνια του Αδόλφου έχοντας κρύψει το πρόσωπό του πίσω από μια μεταφυσική μάσκα και μιλώντας αποκλειστικά και μόνον δι’ αυτής: τη μάσκα ενός δαιμονίου. Δεν πρόκειται, όμως, για δαιμόνιο από εκείνα της ελληνικής αρχαιότητας, οντότητες χθόνιες, ή υποχθόνιες που παίρνουν τους ανθρώπους από το χέρι για να τους πουν κάποιο μυστικό και να τους φυτέψουν καινές ιδέες και σκέψεις, εμπλουτίζοντας το δυναμικό των ήδη υπαρχουσών με την παρέμβασή τους. Όχι, διόλου τέτοιος δεν είναι ο δαίμονας αυτός. Πρόκειται για ένα διαβολάκο, ιεραρχικά μετρίου αναστήματος στην κλίμακα των δαιμόνων της Κόλασης. Είναι ένας δαίμονας υποτακτικός του Σατανά, του “Μαέστρου”, όπως επιμένει να αναφέρεται σ’ ολάκερο το βιβλίο. Ένας ακραιφνής “χριστιανικός” διάβολος επιτετραμμένος με συγκεκριμένη αποστολή, που είναι προγραμμένη και προαποφασισμένη από το αφεντικό του, τον ίδιο το Μαέστρο. Ασκεί ένα επάγγελμα (ναι, επάγγελμα είναι κι αυτό…) με όλους τους όρους και τους κανονισμούς που μπορεί να έχει ένα επάγγελμα. Ο δαίμονας αυτός πρέπει να επιτελέσει το καθήκον του στο ακέραιο. Έχει υποχρεώσεις, χρονοδιαγράμματα, ατζέντα. Ενορχηστρώνει μια ολόκληρη ομάδα από κατώτερους υπαλλήλους – δαίμονες τους οποίους αφήνει στο πόδι του όποτε τα καθήκοντά του γίνονται δυσβάσταχτα. Τι να κάνει; Οι ανθρώπινοι στόχοι είναι πολλοί και ο “Μαέστρος” απαιτητικός. Αν κάτι πάει στραβά στην αποστολή του κινδυνεύει άμεσα με υποβιβασμό.

Φορτωμένος με όλα τα εφόδια της ειρωνείας και του κωμικού, πάνοπλος από την κεφαλή ως τα νύχια με ευτράπελη διάθεση αναμεμιγμένη θανάσιμα με την πιο ταιριαστή αναλογία αδιόρατης δραματικότητας, μίγμα που μετά την έκρηξή του δεν αφήνει παρά μια στυφή γεύση διαβρωτικού ξεπεσμού στον αναγνώστη, ο δαίμων–Norman Mailer ξεκινά την αφήγησή του από την απαρχή. Από τις ρίζες της καταγωγής του Αδόλφου Χίτλερ, ίσα με τρεις γενιές πίσω. Στην παγκόσμια λογοτεχνία είθισται η de facto παραδοχή του μεταφυσικού στοιχείου όταν έχουμε να κάνουμε με βιωματικές εξιστορήσεις μεγάλων προσωπικοτήτων διεθνούς εμβέλειας. Από τους βίους των Αγίων στα μεσαιωνικά μοναστηριακά χειρόγραφα, μέχρι τον Faust του Goethe, από το μύθο του βασιλιά Αρθούρου στο έργο του Geoffrey of Monmouth του 12ου αιώνα, ως τη βιογραφία του συνθέτη Αντριάν Λέβερκυν όπως τη διηγήθηκε ο Tomas Mann, από την αρχαία ελληνική μυθολογία ως το σκοτεινό απόηχό της στη μορφή των sagas της Σκανδιναβίας, παντού οι μεγάλες ιστορικές, ή μυθικές προσωπικότητες που γνώρισε η ανθρωπότητα στο διάβα των αιώνων έχουν να επιδείξουν κάτι το ανερμήνευτο και μεταφυσικό στο βίο τους. Η παρουσία αγαθών, ή σκοτεινών δυνάμεων στο πλευρό μοναδικών ανθρώπων ανέκαθεν έθελγε τους φαντασιοκόπους και δεν άφηνε ανεπηρέαστους μήτε τους ψυχρότερους ιστοριοδίφες. Ανθρώπινος εγωισμός; Αταβιστική θρησκοληψία; Ποιος ξέρει… Ο άνθρωπος δεν είναι έτοιμος να δεχτεί τα αγαθά (ή, κάποτε, τα σατανικά) χαρίσματα μιας ξεχωριστής προσωπικότητας. Προτιμά να πιστεύει στο θείο, ή στο σατανικό, να ορχείται σε ορφικό όργιο, να τρέχει πίσω από τραγόποδες Σιληνούς και τραγοπώγωνες Σατύρους… ελκύεται από ψιθυριστικούς ιάμβους μιας προαιώνιας μυστηριακής χορωδίας που πιότερο την υποψιάζεται με τεταμένες τις αισθήσεις του παρά τη συνειδητοποιεί. Το πώς διαβόλοι, τριβόλοι και εξαποδό ενσαρκώνονται στο σώμα της Ιστορίας, το πώς το Κακό μετουσιώνεται σε Χάρισμα, το πώς το μυστηριακό μεθίσταται σε πραγματικότητα, ποια είναι η αρχή και ποιο το τέλος κάθε κύκλου που η ίδια η Κόλαση διαβρέχει μέρος της περιφέρειάς του… όλα αυτά μαζί αποτελούν ένα αίνιγμα και, συνάμα, την αλάνθαστη συνταγή της επιτυχίας. Όταν μια ιστορία (εν προκειμένω, μια βιογραφία) εμπλουτίζεται με τα στοιχεία αυτά, τότε γίνεται αιώνια.

Ο Norman Mailer το γνωρίζει καλά αυτό και δε διστάζει να το χρησιμοποιήσει. Έχει αναλάβει να χειριστεί επιδέξια δύο θέματα ταυτοχρόνως: την αιμομιξία και τη σατανική επιρροή. Ο “Μαέστρος” οσμίζεται την πιθανή αιμομικτική καταγωγή του μικρού Αδόλφου (του Άντι, όπως επιμένει να τον αποκαλεί ο συγγραφέας αμερικανιστί) και στέλνει το κατώτερο όργανό του, το δαίμονα, να προλειάνει το έδαφος πάνω στο οποίο θα βαδίσει αυτή η διαφαινόμενη ιστορική προσωπικότητα προκειμένου να καταλήξει να γίνει ο Χίτλερ που γνώρισε αλγεινά η Ανθρωπότητα. Όμοια όπως οι Μοίρες επισκέπτονται το νεογέννητο από τα γεννοφάσκια του και καθορίζουν το μέλλον του, έτσι κι εδώ ο δαίμονας πρέπει να “σχεδιάσει” όσο καλύτερα μπορεί το μέλλον του Άντι. Το “Σχέδιο” έχει καταστρωθεί στα πυρωμένα κατάβαθα της Κόλασης. Εντούτοις, τίποτα δεν είναι βέβαιο. Ο καλός Θεός (το αντίπαλο στρατόπεδο τον αποκαλεί ειρωνικά “Dummkopf”) και οι στρατιές των αγγέλων του (οι “ραβδούχοι”) παραμονεύουν σε κάθε βήμα. Αν κάτι πάει στραβά, το “Σχέδιο” θα καταδικαστεί σε αποτυχία και όλες οι προσπάθειες του δαίμονα θα… πάνε κατά διαόλου...

Οι ρίζες του μικρού Αδόλφου είναι θαμμένες στέρεα μες στην Αυστριακή επαρχία στις αρχές του 19ου αιώνα, όπου η απομόνωση και το χαμηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο πυροδοτούν στον αγροτικό πληθυσμό μια αλυσίδα από αιμομικτικές ενώσεις. Νόθα παιδιά ξεφυτρώνουν από τη συνένωση αδερφών μεταξύ τους, ή γονέων με τα παιδιά τους. Θείοι παντρεύονται τις ανιψιές τους, πατεράδες τις κόρες τους. Για να τελεστούν τέτοιοι ανίεροι γάμοι σβήνονται, ή παραχαράσσονται τα ληξιαρχικά αρχεία, ζητούνται εκκλησιαστικές άδειες από επισκόπους και καρδιναλίους, γίνονται σιωπηρά αμοιβαίες συμφωνίες μεταξύ των συγγενών που δένονται με όρκους σιωπής. Οι ανθρώπινες σχέσεις ζυμώνονται μες στην ενοχή και τον αποτροπιασμό, μια ζύμωση που προκαλεί στον αναγνώστη ίλιγγο, τον κάνει να ξεχειλίσει από αγανάκτηση. Προϊόν αιμομιξίας ήταν ο πατέρας του Αδόλφου Χίτλερ, Αλόις. Όμοια προϊόν αιμομιξίας έμελλε να είναι και ο μικρός Άντι. Ενώπιον του αναγνώστη ξανοίγεται ένα μουχλιασμένο τοπίο, άνθρωποι αναγκεμένοι, ζωές που ξεφυτρώνουν απ’ το μουχλιασμένο χώμα μιας στέρφας γης και μονομιάς συμπαρασύρονται από τη δίνη παράνομων συνουσιών κι ανομολόγητων παθών. “Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα” λέει μια λαϊκή ρήση. Ο συγγραφέας χτίζει πάνω σ’ αυτό το θεμελιώδες μοτίβο. Η αιμομιξία χρησιμεύει σταθερά σα λυδία λίθος για την προγραμμένη πορεία της οικογένειας Χίτλερ.

Στη ναζιστική Γερμανία του ’30 το “Όραμα” είχε συλληφθεί. Ο ναζιστικός προπαγανδιστικός μηχανισμός είχε μπει σε λειτουργία και τα καλολαδωμένα του γρανάζια περιστρέφονταν αέναα γύρω από τον άξονα του Φύρερ. Η μοίρα του έθνους είχε μπει στη σταθερή τροχιά της με κατεύθυνση την αιωνιότητα και το μεγαλείο. Η Γερμανία είχε ανάγκη από ένα “Υπεράνθρωπο”. Ο δεύτερος ισχυρότερος άνθρωπος του καθεστώτος, ο Χάιμλιχ Χίμλερ, απεργαζόταν την ιδέα της αιμομιξίας με σχεδόν “επιστημονικό” ενδιαφέρον. Μονάχα δυο όμοια γεννητικά υλικά μπορούν να δώσουν γέννηση σ’ ένα τρίτο με επαυξημένες (σχεδόν διπλασιασμένες) τις θετικές ιδιότητες των δύο πρώτων. Μονάχα ένας “αιμομικτίδης”, σαν προϊόν της συνένωσης δύο όμοιων γεννητικών υλικών, έχει την πιθανότητα να γίνει ο “Υπεράνθρωπος”. Η ιδέα ότι ο Χίτλερ ήταν προϊόν αιμομιξίας έπαιρνε να εξαπλώνεται. Οι φήμες είχαν αφεθεί να διατρέχουν τη Γερμανία απ’ άκρη σ’ άκρη, όμοια όπως ξαμολιούνται τα κυνηγόσκυλα μόλις τα αφήσει το αφεντικό τους ελεύθερα. Με αφορμή αυτές τις φήμες ξεκινά ο Norman Mailer την αφήγησή του. Παίρνει την ιστορία από την αρχή, από τη ρίζα του κακού: τη γιαγιά του Αδόλφου, Μαρία–Άννα που οι φήμες θέλουν να έχει κάνει νόθο παιδί από την παράνομη συνένωσή της με τον ίδιο της τον αδελφό. Το προϊόν της αιμομιξίας λέγεται Αλόις Σίκλγκρουπερ, που θα μετονομαστεί σε Αλόις Χίντλερ και θα γραφτεί στην ιστορία ως ο πατέρας του Αδόλφου Χίτλερ, από τον τρίτο του γάμο με την ίδια του την κόρη, την Κλάρα Πελτσλ. Η Κλάρα δε θα μάθει ποτέ την αληθινή φύση της συγγένειάς της με τον άντρα της, μιας και τα ληξιαρχικά αρχεία είχαν ήδη τροποποιηθεί όταν εκείνη ήταν μόλις μωρό. Η Κλάρα θα μείνει να πιστεύει πως ο Αλόις είναι θείος της, ενώ ένα αγκάθι βαθιά εντός της θα την κεντρίζει πάντα με μια σκοτεινή, ανεξήγητη υποψία ότι η συγγένειά τους είναι κάτι παραπάνω από αυτό.

Ο δαίμονας–φύλακας της οικογένειας παρακολουθεί τη ζωή τους εκ του σύνεγγυς. Μετέρχεται ποικίλων μεθόδων και μέσων για να θέσει τις βάσεις της προσωπικότητας του μικρού Άντι. Ο Mailer καταναλίσκει ολόκληρα κεφάλαια για να περιγράψει τις μεθόδους αυτές δια στόματος του ίδιου του δαίμονα. Μια από αυτές, η λεγόμενη “ονειροχάραξη” ίσως βάλει τον αναγνώστη σε σκέψεις…

Ο δαίμονας–φύλακας παρακολουθεί τους Χίτλερ αδιάλειπτα, εξόν από κάποιες στιγμές που τα σύγχρονα καθήκοντά του τον αναγκάζουν να λείψει για λίγο από το αγρόκτημα στο Χάφελντ κοντά στο Λιντς όπου ζει η οικογένεια Χίτλερ, προκειμένου να παραστεί σε σημαντικότερα γεγονότα εκείνης της εποχής. Ένα τέτοιο γεγονός, για το οποίο ο συγγραφέας ανοίγει μια μεγάλη παρένθεση στην κύρια εξιστόρηση, είναι η στέψη του Τσάρου Νικολάου Β’ της Ρωσίας (του Νϊκι, όπως τον αποκαλεί ευτράπελα). Ο δαίμονας πρέπει να παραστεί με όλη τη συνοδεία του από κατώτερα δαιμόνια για να βάλει τη σφραγίδα του Κακού σ’ αυτό το παγκοσμίως καθοριστικό γεγονός. Οι άγγελοι – “ραβδούχοι” του Dummkopf είναι κι εκείνοι παρόντες. Στην ανθρώπινη διπλωματία επιπροστίθεται με άφθονο χιούμορ από την πλευρά του συγγραφέα και η μεταφυσική διπλωματία ανάμεσα στις δυνάμεις του Καλού και του Κακού. Η ώσμωση ανάμεσα σε ιστορικά γεγονότα και σε μεταφυσικές παρεμβάσεις, η διαρκής εναλλαγή των εκφραστικών μέσων από το κλασικό λογοτεχνικό ύφος στο ύφος της αμερικάνικης πρόζας του ’70 (όπως μας είχε συνηθίσει ο συγγραφέας με τα έργα του “Οι Στρατιές της Νύχτας” και “Το Όραμα της Ηδονής”) ανταμείβουν τον αναγνώστη που είναι οπαδός του είδους.

Ο συγγραφέας φαίνεται να ακολουθεί την πεπατημένη (και για τούτο δοκιμασμένη κι ακίνδυνη) οδό της κλασικής λογοτεχνίας του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, το ύφος της οποίας διαπνέεται από την αυστηρά χρονολογική διαδοχή των γεγονότων της πλοκής, καθώς και από τη χαρακτηριολογική τεκμηρίωση των ηρώων μέσω των καταστάσεων που προηγήθηκαν της γέννησης και της ενηλικίωσής τους. Το δόγμα έχει ως εξής: Τα φαντάσματα του παρελθόντος υφέρπουν και στοιχειώνουν το παρόν. Η πίστη σ’ αυτό το δοκιμασμένο αφηγηματικό μοτίβο από την πλευρά του συγγραφέα κάθε άλλο παρά αρνητικά χρωματίζει το έργο. Ο Norman Mailer φαίνεται να νιώθει σίγουρος για την επιλογή του. Μόνο έτσι μπορεί να καταδείξει πλέρια και δίχως περιττά υφολογικά τεχνάσματα και ακροβασίες την ανθρώπινη φύση ενός ανθρώπου του οποίου η δράση έμελε να χαράξει αναντιστρεπτά την παγκόσμια Ιστορία. Τα γεγονότα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου θα πείσουν την ανθρωπότητα για την τερατομορφία και την απανθρωπιά του Αδόλφου Χίτλερ. Η “ιερή σκόνη” με την οποία ο Χρόνος σκεπάζει τα περασμένα θα κάνει τον Χίτλερ να μοιάζει εφεξής με τερατούργημα, με αποτρόπαιο ανοσιούργημα, με οντότητα δίχως ρίζες, αγέννητη… σχεδόν ένας “μη–άνθρωπος”.

Ο συγγραφέας θέλει να διώξει αυτή την ιερή ιστορική σκόνη από τον ήρωά του. Έχει στοιχηματίσει πως κάτω από το μοχθηρό, άκαμπτο περίβλημα κρύβεται ένας άνθρωπος. Ένας άνθρωπος που, όπως όλοι οι άνθρωποι σε τούτο τον κόσμο, έχει ρίζες, καταγωγή, γονείς και παιδικά βιώματα. Γι’ αυτό και η διήγηση σταματά πριν τον όλεθρο του πολέμου, πριν η Ιστορία κλέψει το παιδί από τη θαλπωρή του γονεϊκού του περιβάλλοντος και της παιδικής αθωότητας για να το ρίξει στη δίνη του κυκεώνα της, δίχως πιθανότητα επιστροφής. Ο συγγραφέας θα σωπάσει προτού φέξει η αυγή της ενηλικίωσης. Μόνο έτσι μπορεί να φωτίσει τον άνθρωπο–Αδόλφο. Μόνο έτσι μπορεί να μιλήσει για την ανθρώπινη πτυχή της αινιγματικής φύσης του ήρωά του. Σα θαυματοποιός, όπως οφείλει να είναι κάθε συγγραφέας, βγάζει από το μαγικό του ημίψηλο καπέλο ένα καλειδοσκόπιο και το στροβιλίζει υπνωτικά μπρος στα δύσπιστα μάτια του αναγνώστη. Έχει δύσκολη αποστολή. Το κοινό του είναι προκατειλημμένο κι ο ήρωάς του από καιρό δεδικασμένος και καταδικασμένος. Θα μας ταξιδέψει πίσω στο χρόνο. Οι φωτογραφίες σέπια παίρνουν να χρωματίζονται, να ζωντανεύουν… Οι πρόγονοι του Αδόλφου Χίτλερ ξεπηδούν απ’ την ανυπαρξία και παίρνουν μορφή. Είναι γνήσιοι άνθρωποι της Αυστριακής επαρχίας σε μια εποχή παρακμιακή που πνέει τα λοίσθια…

Το “Κάστρο στο Δάσος” δεν είναι άλλο από το Waldviertel, μια περιοχή στα βόρεια του Δούναβη, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει ετυμολογικά “δασική περιοχή”. Εκεί βρίσκονται τα χωριά Σπιτάλ και Στρόνες. Εκεί γεννήθηκε και μεγάλωσε η γιαγιά του Άντι, η Μαρία–Άννα… η αρχή του αιμομικτικού κύκλου… η αρχή του “κακού”. Από αυτή κι έπειτα, όλοι οι απόγονοι θα γεννιούνται… “inter faeces et urinam”.

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου μένει τελικά μια απορία να κρέμεται στις άκρες των χειλιών. Ο αναγνώστης ψάχνει να βρει ποιος είναι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, νιώθει μπερδεμένος. Άλλα πίστευε αρχικά και άλλα προέκυψαν… Γιατί, εν τέλει, ο Αδόλφος Χίτλερ κάθε άλλο παρά ο πρωταγωνιστής είναι, αντίθετα με όσα προαγγέλονταν πρελουδιακά. Αλίμονο, δεν είναι ούτε καν δευτεραγωνιστής. Μοιάζει πιότερο με ένα μικρό σκιάχτρο που διαμορφώνεται στο παρασκήνιο. Το προσκήνιο καταλαμβάνεται από τα έργα και τις ημέρες του πατέρα του, του Αλόις, συνταξιούχου τελωνιακού της Αυτού Μεγαλειότητας, του Αυτοκράτορα της Αυστρίας. Τη δική του πορεία παρακολουθεί ο αναγνώστης καθ’ όλο το μήκος και το πλάτος της διήγησης. Περιμένει τη διήγηση να περάσει στο δεύτερο επίπεδο: εκείνο του Αδόλφου, μα, αλίμονο, ελπίζει μάταια. Τη στιγμή που τέλεψα με το βιβλίο σήκωσα το βλέμμα στον αντικρινό τοίχο. Εκεί αχνοχαράχτηκε η μορφή του Mailer. Μού ‘κλεισε πονηρά το μάτι και από το σκοτεινό χάσμα των μισάνοιχτων χειλιών του μου ψιθύρισε: «Τι περίμενες από ένα “δαίμονα”… σε ξεγέλασα…»


Παναγιώτης Σιμιτσής

____________________________

Πληροφορίες για το βιβλίο:

Τίτλος στα ελληνικά: Το Κάστρο στο Δάσος

Τίτλος πρωτοτύπου: The Castle in the Forest

Συγγραφέας: Norman Mailer

Μετάφραση: Ιλάειρα Διονυσοπούλου

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σειρά: Συγγραφείς απ' όλο τον Κόσμο

Έτος έκδοσης: 06/2007

ISBN: 978-960-03-4480-6

Σελίδες: 525

_______________________________